خبرگزاری حوزه/ حضرت آیت الله حاج آقا حسین طباطبائی بروجردی(ره)، مرجع عالیقدر و زعیم فقید حوزه های علمیه تشیع به ویژه حوزه علمیه قم، شخصیت ذوابعادی بود که علاوه بر قرار گرفتن در قله علم و اخلاق و دارا بودن مکتب فقهی - اصولی منحصر به فرد و تربیت شاگردانی همچون آیات عظام امام خمینی (ره)، سیستانی، صافی گلپایگانی ، فاضل لنکرانی ، مکارم شیرازی، شبیری زنجانی و ...، آثار و خدمات فرهنگی و اجتماعی عام المنفعه ای را از خود به یدگار گذاشتند که از آن میان می توان به مسجد اعظم قم در مجاورت بارگاه ملکوتی کریمه اهل بیت(ص) به عنوان مرکز اصلی برپایی دروس خارج مراجع عظام وحيد خراساني، مكارم شيرازي، سبحاني، شبيري زنجاني، نوري همداني، العظمي جوادي آملي اشاره کرد.

اینک در آستانه برگزاری پنجاه و پنجمین سالگرد ارتحال ملکوتی حضرت آیت الله بروجردی(ره) به معرفی تاریخچه مسجد اعظم به عنوان یکی از یادگارهای تاریخی ایشان و کانون نشر فقه و فقاهت می پردازیم.

*انگيزه تاسيس

اساسى‌ترين انگيزه آن فقيه فرزانه براى بناى چنين مسجد عظيمى، اين بود كه بارگاه كريمه اهل بيت(س) را فاقد مسجد مناسبى مى‌ديد تا زائران بتوانند در آنجا از فضاى روحانى بيشترى بهره ببرند، لذا مشاهده اين خلأ مهم ايشان را بر چنين تصميم والايى واداشت. چنانچه خود ايشان بنابر نقل حضرت آيت الله فاضل لنكرانى (ره) در اين رابطه مى‌فرمود: "بنا دارم در جوار حرم مطهر حضرت معصومه(س)مسجدى چون مسجد گوهرشاد بنا نمايم".

از سوى ديگر پيش‌بينى معظم له اين بود كه حوزه مقدسه قم در بلند مدت به فضايى وسيع و مناسب جهت برگزارى دروس حوزويان در سطوح مختلف به ويژه دروس خارج مراجع عظام نياز دارد و چه بهتر كه اين مركز در جوار حرم مطهر و با نام مسجد باشد. چنانچه قرار گرفتن مدفن آن عبدصالح خدا در كنار درب ورودى اين مسجد، گواهى صادق بر اخلاص و پاكى نيت اوست و به حق مى‌توان آن را يكى از مصاديق روشن "لَّمَسْجِدٌ أُسِّسَ عَلَى التَّقْوَى مِنْ أَوَّلِ يَوْمٍ(توبه/108)" دانست.

* تاريخ تأسيس

كلنگ بناى اين مسجد در روز يازدهم ذی القعده 1373 هـ.ق، سالروز ولادت با سعادت حضرت على بن موسى الرضا علیه السلام برابر با بيست و يك تيرماه 1333 هـ.ش، با مساحت 12 هزار متر مربع و با معماری مرحوم حاج حسین لرزاده یکی از معروفترین معماران وقت، طى تشريفات خاصى به زمين زده شد.

*گنبد مسجد

مسجد اعظم كه حقاً اسمي با مسمي و اعظم مساجد عالم اسلامي است از ابنيه اي است كه در ساختمان آن حسن منظر بامتانت پيكر توام گرديده است.

اين مسجد پرشكوه از آثار برجسته مرحوم آيت الله حاج آقا حسين بروجردي است كه از سال 1376 قمري تاپايان عمر به ساختمان آن با پشتكاري نمايان همت گماشت.

مقصوره موسع و معظم آن را با آجر و گچ به سبك قديم كه قرنها متروك شده بود بنياد نهاد تا قرنها بر سر پا بماند، زيرا طول پوشش هاي تير آهني هنوز آزمايش نشده است و در بناي گنبد مرتفع آن هم ابتكاري به خرج داد كه ده چندان گنبدهاي مشابه خود دوام يابد چه كه ابتداء دستور داد تا استخوان بندي آن را با مفتول بپا داشتند و در سر بند مفاصل آن با اكسيژن جوشكارى به عمل آوردند و سپس از هر طرف ، اين اسكلت فلزى را با آجر پوشاندند، يعنى در طرفين آن از داخل و خارج جدارى به قطر چهارده آجر، هر طرف هفت رديف با ملات كه متشكل از سيمان و آهك و ماسه بود، بالا بردند، به طورى كه طول عمر آن هزار سال قابل پيش بينى است.

قاعده گنبد از خارج و داخل چهار ضلعى متساوى به دهانه 19 و ارتفاع 24 متر با تزئينات متنوع مرمرى و كاشى كارى است كه در چهار گوشه آن نيم طاقى بالا آورده شده و صورت مربع را با نقشه يزدى سازى به شكل فلكه اى در آورده اند و نيز پا طاق پوشش عرقچينى آن را بالا برده اند.

درضلع جنوبى اين مقصوره محرابى مجلل و مضلع پنج تركى به دهانه 3 و ارتفاع 5 متر با ازاره مرمرى و بدنه و جرزهاى كاشى كارى معرق و پوشش مقرنس خوش قطارى در سه رديف از كاشى هاى شفاف خوش رنگ و لعاب قرار دارد كه در سينه آن ترنجى نمودار و در ميانه آن به خط ثلث طلايى كلمه مبارك "الله" خوانده مى شود. البته گنبد و بقيه قسمت هاى مسجد، مملو از هنر معمارى و تزئينات فراوان است.

همچنین بالاي ازاره تمام جرزها و جدارها مقصوره مزين به كاشيكاري معرق شفافي است كه به منزله قدح بزرگ منقش كه معكوس نهاده باشند جلوه گري مي كند و در اين پوشش نيز اسكلت سازي آهني و استخوان بندي فلزي توأم با جوشكاري به عمل آمده است.

از اضلاع شرقي و غربي اين مقصوره نیز سه درگاه به دو گوشواره طرفين باز است و از وسط ضلع شمالي آن فقط يك درگاه به ايوان مجلل آني الذكر گشوده ميشود

* درب منبت

در داخل مسجد از همين ايوان، دربي دولنگه و بزرگ و عالي نصب شده كه سراپاي كنده كاري داراي گلهاي برجسته و كتيبه هايي برجسته خاتمي و از جمله در قسمت بالاي چهار چوب آن آيه ذيل خاتم كاري شده "إِنَّمَا يَعْمُرُ مَسَاجِدَ اللّهِ مَنْ آمَنَ بِاللّهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ وَأَقَامَ الصَّلاَةَ وَآتَى الزَّكَاةَ وَلَمْ يَخْشَ إِلاَّ اللّهَ فَعَسَى أُوْلَـئِكَ أَن يَكُونُواْ مِنَ الْمُهْتَدِينَ(توبه/18) " و در پايان به خط ريزي (تقديمي سيد جلال الدين بني هاشمي طهران 1380 عمل شهميرازي منبت شده است

*مرقد مرجع فقید

در انتهای درب مزبور كرياسي است مثمن مختلف الاضلاع به دهانه 11 و ارتفاع 11 متر كه جهات فرعيش باندازه يك متر و نيم داراي صفه اي محرابي است و جهات اصليش 30/3 متر مي باشد و مقبره حضرت آيت الله بروجردي(ره) در قسمت شمالي آن قرار دارد كه اگر سپر ميانه مسجد و كرياس برداشته شود، به عمارت مدرس و مقابر الشيوخ از مسجد بالاي سر مرتبط مي گردد.

بر روي مرقد ایشان، لوحي بزرگ و يك پارچه از سنگ مرمر نفيسي به ارتفاع 70/ و عرض 90/ و طول 85/1 قرار دارد و روي آن عبارت «آيت الله العظمي و امام الفقها حسين بن علي بن محمد بن عبدالكريم بن المراد بن شاه اسدالله ابن جلال الدين امير بن الحسن بن مجدالدين ابي المكارم بن عبادبن ابي المجد بن عباد بن علي بن قوام الدين بن اسمعيل الديبا بن ابراهيم الغمر بن الحسن المثني ابن الامام ابي محمد الحسن بن اميرالمومنين و سيد الوصيين علي بن ابيطالب عليهم السلام» حک شده است.

*منبر مرمر

در مقصوره مسجد وجود يك اثر نفيس هنري ديگري از منبر مرمري جلب توجه مي كند. اين منبر با ده پله و نشيمنگاه لبه دار و دست اندازش به عرض يك متر و ارتفاع 2متر و 20 سانتي متر متشكل از سه پارچه سنگ سفيد و شفاف مرمر حجاري شده است. ورودي دست انداز برجسته آن روي پله پائيين در هر طرف دو گوي مرمر آمايشمي رنگ و متضمن خطوط طبيعي زيبايي نصب گرديده است.

در بدنه تكيه گاه بالاي منبر يعني عقب نشيمنگاه داراي كتيبه اي است كه به خط نستعليق برجسته طلائي كه روي آن عبارت "تقديمي حاج ابوطالب قاروني" حجاري گردیده و در ابتداي پايه نيم طاق جنوب غربي در ميانه ترنجي زمينه سفيد به خط مشكي عبارت "العبد الضعيف حسين لرزاده" و در مقابل آن روي پايه نمي طاقي شرقي در ترنجي ديگر عبارت "كاشي تراش حسين برهاني اصفهاني" خوانده ميشود كه تا دقت نشود به چشم نميخورد

* ايوان جلوی مقصوره

در مدخل مقصوره از صحن ايوان مجللي است به دهانه 11 و عذرض 9 و ارتفاع 22 متر كه ازاره اش به ارتفاع 30 متر از سنگ ساهي است كه قسمت بالا و پايين آن ابزار زده و زياده متين است. بالاي ازاراه تمام جداره از جرز و اسپر طرفين درگاه زيباي ورودي و جبهه آن آراسته به بهترين كاشيكاري معرق با نقشه ترنج كشي است

دركمر گاه ايوان بالاي درب ورودي مقصوره و درگاه مجلل آن دو كتيبه متداخل يكي به خط ثلثي آشكار و ديگري به خط كوفي به طور كمربندي به عرض 80 درصد معرق شده است كه روي آن پس از "بسم الله" آيه مباركه نور تا جمله (يوما تتقلب فيه القلوب و الابصار) و در پايان آن عبارت (كتيبه احمد اخوان 1377) خوانده مي شود كه روي تيزه طاقبند ورودي كلمه جلاله (الله) به خط طلائي درشتي جلب توجه مي كند. بالاي كتيبه نیز آراسته به قاب بندي متضمن تابلوهاي كاشيكاري معرق است که در ميانه قابهاي آن سه ترنج نموداراست و در ترنجهاي طرفين به خط نستعليق مشكي در زمينه سفيدي يك طرف عبارت "كاشي تراش حسين برهاني اصفهاني" و در طرف ديگر "بناء محمد ولد غلامعلي شعرباف" و در ترنج كشيده وسطي به خط طلائي عبارات «بر حسب اراده حضرت آيت الله بروجردي مدظله در سال 1347 قمري بنياد گرديد اثر حسين بن محمد معمار معروف لرزاده» حک شده است.

در جبهه نیز ايوان بزرگ زير هر دندانه آجري لب بام كتيبه اي است به خط ثلثي سفيدي كه روي آن آيات سه گانه از آخر سوره مباركه حج يعني "يا ايها الذين آمنوا اركعوا واسجدوا واعبدوا ربكم و افعلوا الخير لعلكم تفلحون (تا) واعتصموا بالله هو موليكم فنعم المولي و نعم النصير) نوشته شده است.

*گلدسته ها

در طرفين ايوان بزرگ جلو مقصوره دو گلدسته بلند و مجلل قرار دارد. اين گلدسته ها به قطر 20/3 متر ارتفاع از سطح زمين 60 و از سطح بام 40 متر در اسلوب ساختمان با گلدسته هاي طرفين ايوان آينه مشابه است، يعني ابتدا هشت تركي ورودي آن مقرنس و بالاي آن قسمتي مخروطي گلداني ورودي آن قلمه استوانه اي و داراي مقرنسي در زير نعلبكي است با اين تفاوت كه روي آنها غرفه هائي سه مرتبه ساخته شده است و با اينكه ارتفاعشان از سطح بام با آنها يكسان به نظر ميرسد در عين حال به اندازه هشت متر ارتفاع ايوان مسجد نسبت به ايوان آينه و حدود شش متر ارتفاع دو غرفه اضافي حدود چهارده متر از گلدسته هاي آستانه مرتفع تر مي باشند كه يكي از آنها جديداً كاشيكاري گرديده داراي كتيبه گلوبندي سوره كوثر و از حسن منظر بيشتري برخوردار شده است

*گوشواره های چهل ستوني

در جانب مقصورخه از شرق و غرب دو گوشواره يا شبستان چهل ستوني يكنواخت به صورت چهار ضلعي متساوي به وسعت 30 در 30 ارتفاع 8 متر با طاقي تخت از تير آهن و آجر كه در پنج رديف برفراز پانزده ستون قطور استوانه اي و بيست نمي ستون حمل شده است و روي آن را با قشري از قير اندود ساخته سپس با سيمان فرش كرده اند، مي باشد و در زير آن به فاصله كمي پوشش تزييني افزوده اند.

* تالار سراسري

جلو هريك از دو گوشواره ها يا شبستان ها تالارسراسري هريك به طول 30 متر و عرض 5 ارتفاع 10 متر كه پوشش زيرين با پنج چشمه و شش قابچه بندي شيشه پوش بر فراز شش ستون استوانه اي از بتن مسلح و سر ستونهاي مقرنس سنگي است كه در پنج درگاه به جانب شبستان و يك در به راه پله جنب ايوان از هر تالار گشوده است و جلو هريك، درهاي زيبائي نصب گرديده است. لب كليه در گاه ها نیز با سنگهاي سي سانتي متری ابزار زده آراسته شده است.

بالاي درگاه ها نیز زير پوشش هر تالار كتيبه اي به عرض چهل سانتي متر قرار دارد که به خط سفيد ثلثي روي آن سوره هاي متعددي از قرآن خوانده مي شود.

*صحن

جلو ابنيه توصيف شده سراسر صحني مروح و متشكل از سه قسمت قراردارد كه قسمت نخست به عرض 18 طول 90 متر سراسري است و قسمت دوم به واسطه وجود بنا يكي مخزن كتب و ديگري آبدارخانه يا انبار مسجد 20 متر از قسمت اوليه كمتر مي شود، يعني از شرق به غرب 70 متر و از جنوب به شمال 93 متر است و قسمت سوم به صورت شكم دريدگي و به هيئت پنج تركي است كه درد و نبش آن دو گلدسته قرار دارد و طول اين قسمت 54 متر و عرضش 20 متر ميباشد

گلدسته ياد شده از سطح بام حدود 5متر ضلع مربع و سه متر استوانه و يك متر مقرنس و روي آن نعلبكي و دو تالارچه هشت تركي با هشت ستون ساخته شده است و برفراز پوشش آن قبه اي امرودي بنياد گرديده است كه جدارش آجري و در معرض كاشيكاري است. در ضلع شمالي نیز شكم دريدگي صحن، گنبدي ديگري قرار دارد كه از لحاظ حسن معماري ممتاز است

*ايوان سر درب غربي

جلو درب ورودي مسجد و كتابخانه ايواني به صورت پنج ضلعي به دهانه 5 متر و 50، عرض 2 متر، ارتفاع 14 متر ، آراسته به كاشي هاي معرق و داراي دو كتيبه يكي به خط نستعليق سفيد در ترنجي كشيده از كاشي معرق كه در كمرگاه ايوان به صورت كمربندي قرار دارد و بر روي آن ابيات ذيل حک گرديده است.

آيت الله بروجردي سليل مصطفي كرد با تاييد يزدان مسجدي در قم بنا

مسجدي از پايه تقوي اسا آن قويم مسجدي با اذن حق كوسر كشيده بر سما

مسجدي كامد براي بندگي نعم المكان مسجدي گرديد بهر نشر دين نعم البنا

ساخت چون اين مسجد اعظم باخلاص تمام مركز علم و عمل گرديد در صبح و مسا

گر نديدي حضرت او را ببين مسجد برش تا بداني پايه همت كجا بوده كجا

پرچم توحيد را تنها در قمبر افراشت بلكه مشرق و مغرب بپا كرد اين ولوا

گرچه در ظاهر زدنيا رفته اما در جهان تا قيامت با بزرگي نام او ماند بجا

صدهزاران رحمت حق بادبر آن روح پاك كاينچنين عمري بپايان برد در راه خدا

همچنین در بر افزار درب ورودي مسجد، درون ترنجي بيضي به خط نستعليق درشتي آيه شريفه(ادْخُلُوهَا بِسَلاَمٍ آمِنِينَ) خوانده مي شود و بر روی كتيبه دوم نیز در جبهه ايوان ورودي جمله " در زمان توليت حضرت حجت الاسلام آيت الله زاده بروجردي آقاي حاج سيد محمد حسن طباطبائي صورت اتمام پذيرفت/ 1385 قمري" نوشته شده است.

تالار يا رواق خارجي مسجد

در جهت جنوبي مقصوره و ميانه دو شبستان از خارج تالاري بنا شده مفخم به دهانه 24 متر و ارتفاع 16 متر و عرض 11 مترديده مي شود .

*كتابخانه ای عظیم

پس از شروع بناى مسجد، آيت‏الله‏العظمى بروجردى به فكر افتادند، اين بناى پرشكوه و با عظمت را با تاسيس كتابخانه‏اى مهم و مجهز تكميل كنند. اعلام اين موضوع و تصميم ايشان در محافل علمى و دينى، با شور و شعف خاصى استقبال شد. به راستى اين بناى مجلل بدون كتابخانه‏اى مناسب، ناقص به نظر مى‏رسيد. معظم له به اين نقيصه به خوبى پى برده بودند، از اين رو به طور جدى تصميم گرفتند همزمان با بناى مسجد، تدريجا كتب كتابخانه را نيز تهيه كنند. ايشان در مرحله اول، 500 جلد و در مرحله دوم 2500 جلد از كتابخانه شخصى خودشان اهدا کردند. سپس بعضى از علما و افراد خير كتابخانه‏هاى خود را چه شخصا و چه با وصيت، به اين كتابخانه منتقل كردند.

در 27 شوال سال 1380 ق (پانزده روز پس از ارتحال معظم‏له) كتابخانه مسجد اعظم رسما افتتاح شد. البته قرار بود مراسم افتتاحیه در نيمه شعبان 1380 ق و با حضور ايشان انجام شود و در اين خصوص، دعوتنامه‏هايى پخش شدهو طى اعلاميه‏اى به اطلاع عموم رسيده بود، اما به علت‏حادثه‏اى كه براى ايشان پيش آمده و باعث‏شكستگى پاى ايشان شده بود، افتتاح به روز جمعه هفتم شوال موكول مى‏شود. صبح روز جمعه در حالى‏كه همه منتظر تشريف فرمايى ايشان بودند، ناگهان به عارضه قلبى دچار شده و حالشان بسيار وخيم مى‏شود و بعد از چند روز منجر به رحلت ايشان مى‏شود. سرانجام كتابخانه مسجد اعظم پانزده روز پس از ارتحال ايشان در (27 شوال 1380 ق) كه مطابق با 25 فروردين 1340 مى‏باشد، با حضور آيت‏الله زاده آقا سيد محمد حسن افتتاح مى‏شود.

پس از رحلت حضرت آیت الله بروجردى، به مرور علما، فضلا، تجار، ناشران، نويسندگان و افراد خير با اهداى كتاب‏هاى ارزنده به تجهيز اين كتابخانه پرداختند كه اسامى ايشان در دفتر «اهدا كنندگان‏» كتابخانه ثبت‏شده است.

این کتابخانه عظیم امروزه از نظر نسخه های خطی یکی از معتبرترین و مهم ترین کتابخانه های ایران در جهت حفظ میراث فرهنگی شیعه به شمار می رود و در حال حاضر دارای بیش از یکصد هزار کتب چاپی و بیش از 7 هزار کتب خطی می باشد. از آنجا که این کتابخانه جوابگوی مخزن کتاب و سالن مراجعه ی اشخاص نبود، از تمامی کتابهای خطی عکسبرداری شده و به صورت CD آماده گردیده که افراد با مراجعه به آنها می توانند به منابع دسترسی پیدا کنند. نوارخانه، قسمتی از این کتابخانه است که امروزه در آن ده ها هزار ساعت نوار از درس بزرگان حوزه در گذشته و حال در آن قرار دارد.

کتابخانه مسجد اعظم هم اکنون فعال بوده و در طول سال به جز تعطيلات رسمى، آماده خدمات رسانى به محققان است.

*سخن پایانی

مسجد اعظم به عنوان میراث ماندگار حضرت آیت الله بروجردی(ره)، در حال حاضر مرکز اصلی درس و بحث مراجع عظام وحيد خراساني، مكارم شيرازي، سبحاني، شبيري زنجاني، نوري همداني، العظمي جوادي آملي و کانون نشر فقه و فقاهت و تربیت عالمان فرهیخته می باشد که به ثبت ملی نیز رسیده است.

از خداوند قادر متعال بخواهیم که ما را در ادامه راه علمای سلف به ویژه حضرت آیت الله بروجردی(ره) ثابت قدم بدارد و هیچ گاه از این مسیر منحرف نشده و جامعه اسلامی با عمل به آموززه های اهل بیت(ع) و الگوگیری از بزرگان دین، در مسیر توسعه و پیشرفت مادی و معنوی گام بردارد.

یاد و خاطره بزرگ مرجع عالم تشیع حضرت آیت الله بروجردی(ره) گرامی باد.

انتهای پیام 3/313